نقد مفهومی سرمایه اجتماعی

مقدمه: استفاده از اصطلاح سرمایه اجتماعی سابقه‏ای بیش از یک صد سال دارد اما در حدود 50 سال پیش استفاده از آن متداول‏تر شد. در دهه 1990 بود که این اصطلاح به عنوان یک مقوله جامعه‌شناسی کاربردی وارد عرصه‏های دانشگاهی شد و سپس توسط گروه‏های اجتماعی نیز به کار گرفته شد. برخورد شماری از جامعه شناسانی نسبت به آن انتقادی است و آن را مفهومی یا تبعیض آمیز یا مبهم و نادرست می‏دانند. اما جریان غالب از این اصطلاح، برداشتی مسالمت آمیز و تسلیم جویانه دارد زیرا آن را به معنای همیاری، مشارکت، هنجارپذیری و مقوله‏های مشابه از سوی اعضای جوامع معین درمی‏یابد تا هدف‏های آن جامعه برآورده شود. اما بن مایه‏های آن قبولی محافظه کارانه موازین اجتماعی و ندرتاً برداشتی اعتراض آمیز بوده است.مرور منابع: اصطلاح سرمایه اجتماعی از حیث مفهومی نارسا است زیرا به مجموعه عوامل فرهنگی نامعین اشاره می‏کند که می‏توانند آثار متفاوتی در جامعه داشته باشند. شاخص‏های اندازه‏گیری پیشنهاد شده برای آن کاملاً نامؤثر و نادقیق ماند، زیرا عواملی را که اندازه می‏گیرند در واقع یا جنبه‏های فرهنگی‏ دارند یا اساساً عوامل مستقل و حاکم به ذات و برون‏دادی نیستند. مفهوم سرمایه اجتماعی، از مفهوم بازاری تولید کالا و خدمات ناشی شده است. به عبارت دیگر این مفهوم تحت سلطه شاخه‏ای از اقتصاد است که مدتها است، به رغم نتایج نامطلوب خود، در اختیار نظام سود و سرمایه قرار گرفته است و نارسایی و نادرستی آن بار دیگر به اثبات رسیده است. گویا سرمایه اجتماعی پدیده‏ای است بیرونی که به شرطی سرمایه محسوب می‏شود که بتواند نفعی دربر داشته باشد. این دیدگاه سرمایه را متکی به تصمیم شخصی یا شرکتی برای ایجاد فایده می‏داندبحث: اصطلاح سرمایه اجتماعی نمی‏تواند آن را با نظریه‏های اساسی اجتماعی پیوند دهد و نسبت به پدیده‏های کیفی، اجتماعی و تاریخی نگاهی ابزاری دارد. در حالی که سرمایه اجتماعی، اگر به معنای برخورداری از ویژگی‏های بیرونی باشد می‏تواند هم تبعیض آمیز باشد، هم ضد سرمایه و هم در خدمت هدف گروه‏های معارض با منافع انسانی. در یک کلام سرمایه اجتماعی در خدمت توجیه نظام تولید و مصرف بورژوایی قرار دارد.